فَلَک‌الافلاک
یا دژِ شاپورخواست[۱] قلعه‌ای تاریخی در مرکز شهر خرم‌آباد در استان
لرستان است. فلک‌الافلاک با نام قلعه دوازده برجی هم شناخته می‌شود. این
بنا بر فراز تپه‌ای مشرف به شهر خرم‌آباد و در نزدیکی رودخانه، در مرکز شهر
قرار گرفته و چشم‌گیرترین اثر تاریخی و گردشگری درون این شهر است. تاریخ
ساخت این قلعه به دورهٔ ساسانیان باز می‌گردد و به شماره ۸۸۳ در فهرست آثار
ملی ایران به ثبت رسیده‌است.
وجه تسمیه قلعه فلک الافلاک
در متون تاریخی نام این بنا به صورت های مختلفی مانند : دژ شاپور
خواست، دژ سیاه، دژ بز، قلعه خرماباد، قلعه سفید، سلاسل، کاخ اتابکان، قصر،
قصر بالا، کوشک، قلعه فلک الافلاک ضبط شده و بومیان منطقه آنرا به نام
دوازده برجی می شناسند. (نام دوازده برجی برگرفته از حصاری بوده است که با
مساحت تقریبی 10 هکتار پیرامون قلعه فلک الافلاک را احاطه می کرده است.)
قدیمی ترین نامی که در متون تاریخی به این قلعه اطلاق شده است، دژ
شاپور خواست است که تا قرن ششم و هفتم هجری همچنان به همین نام مشهور بوده و
پس از آن با ویرانی شهر شاپور خواست و شکل گیری شهر خرم آباد، قلعه
خرماباد خوانده شده است که تا اوایل دوره قاجار همچنان به همین نام از آن
یاد کرده اند. در زمان قاجار قبل از حکمرانی محمد علی میرزا دو سه برج از
قلعه قابل سکونت بود و در حصار قلعه نیز چند انبار وجود داشت. در دوره محمد
علی میرزا حاکم لرستان بر سر یکی از برجهای قلعه اطاقی ساخته شد که این
بنا به علت بلندی بیشتر نسبت به ساختمان قلعه و تسلط بر شهر، فلک الافلاک
نام نهاده شد و همین نام بعدها به کل مجموعه اطلاق گردید. حاج میرزا
عبدالغفار نجم الملک که در سال 1299 هجری قمری در سفرنامه خویش از قلعه
محکمی معروف به فلک الافلاک منسوب به حسن خان والی ، خیلی معتبر و صاحب
چند دست عمارت و حمام و غیره و چاه آبی به عمق یکــصد ذرع نام می برد.
شــاید این قدیم ترین اشــاره ای است که به نام فلک الافلاک شده است
بهرحال احتمالا وجود حصار دوازده برجی در پیرامون قلعه و تشابه آن با
بروج دوازده گانه فلکی، همچنین شکوه و عظمت و ارتفاع آن در این نامگذاری
موثر بوده است.
تپه و قلعه فلک الافلاک
تپه باستانی فلک الافلاک که بعدها قلعه ای تاریخی بر فراز آن ساخته شد
در حال حاضردرمرکز شهر خرم آباد، واقع گردیده و از سمت شرق و جنوب به
رودخانه خرم آبــاد، از طرف غرب به خیابان 12 برجی (امام) واز سمت شمال به
خیابان فلک الافلاک و خیابان آزادی محـدود می باشد. این مکان در موقعیت
15/21/ 48 طول جغرافیایی و 00 / 29 /33 عرض جغرافیایی واقع است. ابعاد طول
و عرض آن در حدود 400 × 300 و ارتفاع آن نزدیک به چهل متر از سطح
خیابانهای اطراف است. سمت غربی آن حدود سی سال پیش به منظور اتصال شبکه
ارتباطی مرکز شهر، دستخوش تخریب شده و بخش وسیعی از محوطه باستانی را که به
سمت دامنه های غربی دره ادامه داشته از بافت اصلی جدا نموده است. موقعیت
خاص تپه صخره ای و اشراف کامل آن بر محوطه های اطراف بخصوص شرایط ویژه
توپوگرافی تپه از لحاظ قرار گیری در مرکزیت دره و تناسب شکل رودخانه در
ارتباط با حریم تپه، از ویژگیهای مهم به حساب می آید.
مولف گمنام جغرافیای لرستان که در دوره قـاجـار از این قلــعه دیــدن
کرده، در مورد این چاه می نویسد: در میان قلعه در زمان قدیم چاهی که دهنه
آن سه ذرع است، کمر صخره را تراشیده و سنگ را بریده به آب رسانیده اند و از
سرابی که پایین تپه است بدلو آب می کشیده اند و برای مصارف سکنه ی قلعه و
باغچه و حمام ، مخارج زیادی به این چاه شده ...
پلان در اتوکد
نما در اتوکد
برش در اتوکد
پرسپکتیو اتوکدی
فایل ورد توضیحات کامل
عکس های کتاب مرمتی
عکس های شیت های مرمتی
عکس های قلعه
و غیره
