این کاروانسرا در کیلومتر 50 جاده اصفهان – دلیجان واقع است. بر سردر
کاروانسرا، کتیبه ای از دوره محمد شاه قاجار، مورخ 1251 دیده می شود. این
بنا در تاریخ 1384/04/15 با شماره 13657 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت
رسید.
هانری رنه دِ آلمانی در "سفرنامه ای از خراسان تا بختیاری"، این کاروانسرا
را از بناهای مادر شاه عباس صفوی دانسته است. ماکسیم سیرو درباره این
کاروانسرا می نویسد: سفرا و هیئت های سیاسی پیش از ورود به اصفهان، پایتخت
صفویان، در این محل توقف می کردند و لباس رسمی می پوشیدند و سپس با محافظان
مخصوص تا شهر همراهی می شدند. ماکسیم سیرو، ساخت این بنا را، با توجه به
مهارت مشهود در آن، به معماران دوره شاه عباس دوم صفوی نسبت داده است ولی
در کتاب دیگر خود، احداث آن را در زمان شاه سلیمان اول صفوی نیز محتمل
دانسته است.
با توجه به کتیبه سردر، از این کاروانسرا در دوره قاجاریان نیز استفاده می
شده است. پس از این دوره، بنا بی استفاده ماند و مصالح آن به یغما رفت. در
سال 1321 شمسی، کاروانسرا به پادگانی بدل شد و تا سالهای اخیر کارکرد نظامی
داشت.
معرفی موقعیت جغرافیائی قلعه مورچه خورت و کاروانسرای شاه مادر
مورچه خورت وکاروانسرای شاه مادر یکی از قدیمی ترین مناطق تاریخی شمال
استان اصفهان است که قدمت آن به قبل از قرن چهارم میلادی بر میگردد..
روستای مورچه خورت در ۵۴ کیلومتری شمال غرب اصفهان و در کنار راه اصلی
اصفهان – تهران قرار دارد. این منطقه جزو بخش شاهین شهر و میمه به مرکزیت
شاهین شهر است.
مشخصات جغرافیایی
طول جغرافیایی قلعه مورچه خورت و کاروانسرای شاه مادر ۵۱/۲۹درجه و عرض
۳۳/۰۶درجه است. بخش میمه با ارتفاع ۱۶۷۰متر از سطح دریا قرارگرفته ودارای
آب و هوایی معتدل و خشک دارد و کوه خال سفید در ۴ کیلومتری شمال غربی و
همچنین کوه پیرزه در ۶ کیلومتری غرب روستای مورچه خورت قرار دارد.
این بنا پس از ارگ بم بزرگترین و کاملترین بنای خشنی است با مساحت ۳۳۰۰۰
متر مربع، در هر ضلع این بنا سه برج دیده بانی قرار دارد که جمعاً هشت برج
در چهار ضلع بنا واقع است. در داخل این مجموعه حمام ، مسجد ، امامزاده ،
خانه های اربابی بزرگ ، راسته بازار و . . . وجود دارد. مورچه خورت تا زمان
صفویه و قاجار مرکز حیات وحش اصفهان و دارای حیواناتی چون آهو،گَوَزن،
کَرکَس، بز کوهی ، قوچ و . . . بوده است.
ویژگیهای معماری بنا
از ویژگی های منحصر به فرد معماری این قلعه می توان به سازه بظاهر ساده ولی
پیچیدهآن که با نظمی بی نظیر در یکدیگر تنیده شده اند ، تنوع پله ها ،
تراکم بالای فضاهای عمومی وخصوصی قلعه و ترکیب فضاهای پر و خالی در طبقات ،
قسمت های خدماتی مانند: مطبخ، تنور، چاه های آب، سرویس های بهداشتی اشاره
نمود.نوع تزئینات فضاهای قلعه کاملاً بومی و شاخص می باشد
